หลอมรวม/ล่มสลาย: ประวัติศาสตร์เชิงโบราณคดีของพระพุทธศาสนาในอินเดีย ของลาร์ส โฟเคลิน

แปลจาก 'Archaeological History of Indian Buddhism'

ลาร์ส โฟเคลิน (Lars Forgelin) เขียน

วรรณพรรธน์ เฟรนซ์ แปล

เชษฐ์ ติงสัญชลี, ปวินท์ มินทอง บรรณาธิการ

หนังสือขนาด Jumbo (165 x 241 x 17 มม.)

เข้าเล่มปกอ่อนจำนวน 432 หน้า

____________________________________

ถือเป็นหนังสือที่มีกระบวนการคิดอันซับซ้อน มีการอ้างอิงวิธีวิจัยและมีการอ้างอิงงานวิชาการของนักโบราณคดี นักประวัติศาสตร์ ฯลฯ ที่มีมาก่อนตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 20 มาจนถึงปัจจุบัน ซึ่งทำให้ได้ข้อเสนอที่น่าสนใจ แม้ว่าบางจุด วิธีคิดของลาร์ส โฟเคลินอาจซับซ้อนจนยากจะเข้าใจและมีข้อถกเถียงมาก แต่งานของเขาก็น่าจะเป็นตัวอย่างสำหรับการวิจัยเชิงโบราณคดีที่บูรณาการกับงานประวัติศาสตร์ศิลปะ งานศึกษาวรรณกรรม และงานประวัติศาสตร์ได้

ที่น่าสนใจก็คือ ลาร์ส โฟเคลินมีความพยายามในการสร้างภาพ “คน” หรือ “พุทธศาสนิกชน” ในสมัยโบราณ ผ่านโบราณวัตถุสถาน การศึกษาทางโบราณคดีที่ผ่านมา และเอกสารโบราณ โดยใช้ทฤษฎีทางมานุษยวิทยา ซึ่งทำให้สามารถมองเห็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจาก “คน” เป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นความแตกต่างระหว่างกลุ่มพระสงฆ์และฆราวาสที่มีวิธีการในการบูชาและเข้าถึงพระพุทธองค์ที่แตกต่างกัน หรือความแตกต่างระหว่างพระภิกษุด้วยกันเองที่เป็นปัจจัยทำให้พุทธศาสนาเกิดพัฒนาการอันหลายหลาก

ความแตกต่างที่ถูกนำเสนอในหนังสือเล่มนี้เป็นกระบวนการที่น่าสนใจ น่าศึกษา ความพยายามในการสร้างภาพของ “พุทธศาสนิก ชน” สมัยโบราณ แม้ว่าอาจมีข้อสงสัยและมีข้อถกเถียงได้มากในบางประเด็น แต่การนำเสนอของเขาก็ทำให้ผู้อ่านสามารถสร้างภาพและจินตนาการได้

ดั่งเช่นทฤษฎีที่ผู้เขียนได้เสนอว่า ความแตกต่างระหว่างการทำพิธีกรรมแบบปัจเจกซึ่งอาศัยการเดินประทักษิณารอบพระสถูปเป็นหลักตรงกันข้ามกับการทำพิธีกรรมแบบหมู่คณะที่ทำกันในโถงเจติยสถาน หรือทฤษฎีพระสงฆ์พยายามจะสถาปนาอำนาจเหนือเหล่าฆราวาสซึ่งต่อมาสะท้อนในทฤษฎีความขัดแย้งระหว่างกลุ่มพระสงฆ์นักปราชญ์ที่เอาแต่ศึกษาคัมภีร์อย่างคร่ำเคร่งกับพระภิกษุสายปฏิบัติที่ละทิ้งพระอาราม เป็นต้น

โฟเคลินยังพยายามกล่าวถึงปัจจัยภายนอกในการเปลี่ยนแปลงของพุทธศาสนาในแต่ละยุคสมัยด้วยมุมมองใหม่ ไม่ว่าจะเป็นการเสื่อมลงของพุทธศาสนาและศาสนิกชนได้เปลี่ยนไปนับถือศาสนาฮินดูมากขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 12 - 13 ลงมานั้น หนังสือเล่มนี้ได้เสนอไว้ว่าการที่พระสงฆ์ไม่พึ่งฆราวาสอีกต่อไป ฆราวาสที่หมดที่พึ่งจึงหันเข้าหาศาสนาฮินดู ที่เพิ่งปรับตัวเช่นเดียวกัน เพื่อตอบรับความต้องการด้านพิธีกรรม การขอพร และการเป็นที่พึ่งทางจิตใจของศาสนิกชาวพุทธเดิม

นอกจากนี้ พุทธศาสนาแบบตันตระที่ดั้งเดิมถูกมองว่าเป็นความ “เสื่อม” ของศาสนา หนังสือเล่มนี้กลับมองว่าเป็น “อีกขั้นพัฒนาการหนึ่ง” ที่ “ก้าวหน้า” ด้วยเหตุที่ตันตระได้ตอบสนองความสนใจในความลึกลับของคนในระยะนั้นได้อย่างดี หนังสือเล่มนี้ได้นำเสนอว่า การมีทัศนคติที่เปิดรับความเป็นโลกียะมากกว่านิกายอื่นๆ ทำให้สาวกผู้ปฏิบัติตามคำสอนของพุทธศาสนาสายตันตระกลายมาเป็นกลุ่มที่สืบทอดพระพุทธศาสนาในอินเดีย และแทนที่พระภิกษุฝ่ายมหายานผู้เคร่งครัดในคัมภีร์และอภิปรัชญาในที่สุด

นี่คือตัวอย่างหนึ่งในมุมมองที่น่าสนใจสำหรับผู้ที่สนใจในการศึกษาพัฒนาการพุทธศาสนาในอินเดีย ทั้งนี้ การตีความและมุมมองของลาร์ส โฟเคลิน น่าจะเป็นหนึ่งในตัวเลือกหลายๆ ตัวเลือกที่ผู้อ่านน่าจะได้รับแง่คิดและมุมมองในการพัฒนาต่อยอดความรู้ทางด้านประวัติศาสตร์ ประวัติศาสตร์ศิลปะ และโบราณคดีอินเดียต่อไป

-บางส่วนจาก คำนำเสนอ ของศาสตราจารย์ ดร.เชษฐ์ ติงสัญชลี