หนังสือ ไวรัส ฉบับกระชับ ของ โดโรธี เอช. ครอว์ฟอร์ด แปลโดย ดร.นำชัย ชีววิวรรธน์

#เนื้อหาโดยย่อ ในหนังสือ 'ไวรัส ฉบับกระชับ'

𝟏. ไวรัสคืออะไร?

บอกเล่าประวัติความเป็นมาของการค้นพบไวรัส, รูปร่างลักษณะ ประเภท และความแตกต่างกันของไวรัสชนิดต่างๆ รวมถึงกลไกการเข้าสู่เซลล์ของไวรัส และทฤษฎีต่างๆ ที่มีอยู่ในปัจจุบันว่า ไวรัสเกิดมาได้อย่างไร นอกจากนี้ ยังพูดถึงเทคนิคใหม่ๆ ที่ใช้ในการตรวจหาหรือตรวจสอบไวรัสอีกด้วย

𝟐. ไวรัสอยู่ทุกหนทุกแห่ง

จำนวนไวรัสที่มีอยู่อย่างมากมายมหาศาล และความแพร่หลายของมันที่ทำให้พบได้ในพื้นที่ต่างๆ รวมไปถึงภายในสิ่งมีชีวิตต่างๆ ที่ชวนให้ตะลึง เช่น ไวรัสในทะเลที่มีปฏิสัมพันธ์และคอยควบคุมประชากรแพลงก์ตอน ซึ่งมีขนาดจำนวนมากจนกินพื้นที่ใหญ่โตจนอาจสังเกตเห็นได้จากอวกาศ! นอกจากนี้ ยังเล่าถึงปฏิสัมพันธ์อันเหลือเชื่อของไวรัสที่คอยควบคุมอหิวาตกโรค ผ่านทางการทำลายแบคทีเรียที่เป็นต้นเหตุของโรคนี้ บางครั้งไวรัสจึงกลับมีบทบาทช่วยต่อสู้โรคให้กับมนุษย์ได้ด้วยเช่นกัน 

𝟑. ฆ่าหรือถูกฆ่า

เล่าถึงความสามารถในการปรับตัวของไวรัสให้กับสิ่งมีชีวิตเจ้าบ้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในคน มีรายละเอียดของกลไกการป้องตัวที่สิ่งมีชีวิตชนิดต่างๆ สร้างขึ้นเพื่อรับมือและกำจัดไวรัส เช่น เทคนิค RNA interference (RNAi), การมีความต้านทานต่อไวรัสในพันธุกรรม เช่น ในกรณีมีบางคนต้านทานต่อการติดโรคเอดส์มากกว่าคนทั่วไป เพราะมีพันธุกรรมแบบจำเพาะแบบหนึ่ง ซึ่งอาจเป็นพันธุกรรมชุดเดียวกับที่เคยช่วยให้บรรพบุรุษของคนเหล่านี้รอดตายจากกาฬโรคและฝีดาษมาแล้ว ในบทนี้ยังเล่าถึงเซลล์ในระบบภูมิคุ้มกัน ไม่ว่าจะเป็นเม็ดเลือดขาวชนิด B หรือ T ซึ่งก็ต้องต่อสู้กับกลยุทธ์การหลบซ่อนตัวในอวัยวะต่างๆ ของไวรัสชนิดต่างๆ ที่พัฒนามาอย่างดีอย่างยาวนาน   

𝟒. การติดเชื้ออุบัติใหม่: ไวรัสในสัตว์มีกระดูกสันหลัง

เล่าถึงโรคระบาดใหญ่ที่พบตั้งแต่ปี ค.ศ. 2000 ในฐานะโรคอุบัติใหม่ (emerging diseases) กลไกเบื้องหลังการที่ไวรัสชนิดต่างๆ กระโดดข้ามจากสิ่งมีชีวิตเจ้าบ้านหนึ่งไปยังสิ่งมีชีวิตอื่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งไวรัสที่ก่อโรคในคน จากนั้น จึงยกตัวอย่างไวรัสต่างๆ ที่พบในค้างคาว เช่น ไวรัสอีโบลา นอกจากนี้ ยังกล่าวถึงไวรัสโรคซาร์ส (SAR-CoV) ทั้งในแง่การระบาดและการตามหาสัตว์ต้นตอที่มา, ไวรัสโรคเมอร์ส (MERS-CoV) ที่เป็นญาติใกล้ชิดกับไวรัสซาร์ส ก่อนปิดท้ายด้วย HIV แล้วจึงไปกล่าวถึงไวรัสที่มีสัตว์ปีกเป็นตัวกลาง คือไวรัสไข้หวัดใหญ่ ซึ่งทำให้คนเสียชีวิตทุกปี และโดยเฉพาะตายอย่างมากมายเมื่อราวร้อยปีก่อนในนามของไข้หวัดใหญ่สเปน ไล่มาถึงไข้หวัดหมูและไข้หวัดนก ในประวัติศาสตร์ระยะใกล้หลังเข้าสู่สหัศวรรษใหม่  

𝟓. การติดเชื้ออุบัติใหม่: ไวรัสที่แพร่เชื้อผ่านแมลง

ไวรัสก่อโรคที่ใช้แมลงเป็นพาหะ หรือ อาร์โบไวรัส (Arbovirus) มีเป็นจำนวนมาก เช่น ไวรัสไข้เหลือง, ไวรัสไข้เด็งกี, ไวรัสชิคุนกุนยา, ไวรัสซิกา, ไวรัสไข้ริฟต์แวลลีย์, ไวรัสบลูทังก์ และไวรัสชมัลเลนแบร์ก ในบทนี้ให้รายละเอียดเกี่ยวกับไวรัส, ลักษณะของโรค รวมไปถึงประวัติศาสตร์โดยย่อ, การแพร่ระบาด และวิธีการที่เราใช้รับมือพวกมันอยู่ในปัจจุบัน

𝟔. โรคระบาด (𝐄𝐩𝐢𝐝𝐞𝐦𝐢𝐜𝐬) และโรคระบาดใหญ่ทั่วโลก (𝐏𝐚𝐧𝐝𝐞𝐦𝐢𝐜𝐬)

เล่าถึงประวัติของการศึกษาทางระบาดวิทยาของโรคต่างๆ โดยรวม ก่อนจะเจาะลงไปเกี่ยวกับไวรัสที่แพร่ระบาดผ่านทางอากาศ ได้แก่ ไวรัสไข้หวัดธรรมดา, ไข้หวัดใหญ่, ปอดอักเสบ, หัด, หัดเยอรมัน, คางทูม, อีสุกอีใส แล้วจึงไปกล่าวถึงไวรัสที่ติดต่อกันทางอุจจาระไปยังปาก เช่น โรตาไวรัส, โนโรไวรัส, เอนเทอโรไวรัส ซึ่งทำให้เกิดโรคของระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ โรคกระเพาะอักเสบและลำไส้อักเสบ โปลิโอไวรัสที่ทำให้เป็นอัมพาต และไวรัสรินเดอร์เพสต์ ที่เคยทำให้วัวควายที่เลี้ยงกันในแอฟริกาตายไปมากกว่า 90% ในคริสต์ศตวรรษที่ 19 

𝟕. ไวรัสที่แฝงตัวอย่างยาวนาน

มีไวรัสจำนวนมากที่มีวิวัฒนาการมากับคนอย่างลึกซึ้ง จนสามารถแฝงตัวอยู่กับคนได้อย่างยาวนาน อาจจะตลอดชีวิตก็มี บทนี้เล่าถึงไวรัสในวงศ์เฮอร์พีสที่มีอายุเก่าแก่มากถึง 400 ล้านปี มีทั้งที่ทำให้เกิดแผลบนใบหน้า, ผื่นและแผลพุพองตามเส้นประสาท และแผลที่อวัยวะเพศ ติดต่อผ่านทางน้ำลาย, จากน้ำนมของแม่สู่ลูก, รอยแผลถลอก และผ่านการมีเพศสัมพันธ์ แล้วแต่ชนิดของไวรัส จากนั้น จึงไปเล่าถึงไวรัสในวงศ์เรโทรไวรัส ที่ตัวอย่างสำคัญได้แก่ HIV ที่ทำให้เกิดโรคเอดส์ แล้งจึงไปจบที่ไวรัสตับอักเสบที่ค้นพบแล้ว 5 ชนิด มีตั้งแต่ทำให้เกิดอาการไม่รุนแรง ไปจนถึงพวกอาการตับวายฉับพลันจนถึงแก่ชีวิต นอกจากนี้ บางชนิดยังสัมพันธ์กับโรคมะเร็งตับอย่างใกล้ชิด

𝟖. ไวรัสพวกที่ก่อเนื้องอก

บทนี้เล่าถึงประวัติศาสตร์การค้นพบไวรัสที่ก่อให้เกิดเนื้องอกและมะเร็งโดยรวม ก่อนจะมาเจาะลงเป็นกลุ่มๆ ทั้งเรโทรไวรัส, HTLV, เฮอร์พีสไวรัส, ไวรัสตับอักเสบ, ไวรัสพาพิโลมา โดยให้รายละเอียดสำหรับลักษณะกลไกการก่อโรคและข้อเท็จจริงต่างๆ เกี่ยวกับไวรัสแต่ละกลุ่มไว้ด้วยโดยสังเขป 

𝟗. พลิกกลับมาได้เปรียบ

บทนี้เล่าเรื่องการต่อสู้อย่างยาวนานระหว่างไวรัสชนิดต่างๆ กับคน โดยยกกรณีเด่น เช่น ไวรัสไข้ทรพิษกับการปลูกฝี ซึ่งมีเกร็ดประวัติศาสตร์ว่า การปลูกฝีอาจมีมานานแล้ว พบได้ทั้งในจีนและเมืองศูนย์กลางตะวันตกพบตะวันออกอย่างกรุงคอนสแตนติโนเปิล และแม้แต่เอ็ดเวิร์ด เจนเนอร์ ก็อาจจะไม่ใช่ชาวอังกฤษคนแรกที่นำวิธีปลูกฝีมาใช้! ก่อนจะไปเล่าถึงโรคร้ายกาจอย่างโรคกลัวน้ำและโปลิโอ แล้วจึงไปเล่าเกี่ยวกับวัคซีนที่มีประสิทธิภาพสูงมากอย่างวัคซีนสำหรับ HPV ที่ก่อมะเร็งปากมดลูกและยาต้านไวรัสที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน ก่อนจะไปจบบทที่วิธีรักษาโรคไวรัสตับอักเสบ และวิธีการวินิจฉัยไวรัสด้วยเทคนิคใหม่ๆ 

𝟏𝟎. อดีต ปัจจุบัน และอนาคตของไวรัส

เปิดมาด้วยการย้อนให้ดูสั้นๆ ถึงผลกระทบของไวรัสต่อมนุษย์และอารยธรรมมนุษย์ มีการพูดถึงไวรัสในฐานะอาวุธชีวภาพด้วยเล็กน้อย ก่อนจะไปถึงส่วนที่มองไปข้างหน้าว่า จะรับมือกับไวรัสชนิดใหม่ๆ ได้อย่างไร มีเทคนิคหรือเทคโนโลยีใหม่ๆ อะไรที่จะสามารถใช้ทำนาย, จำแนก และบำบัดโรคจากไวรัสได้บ้าง โดยยกตัวอย่างบางเทคนิค เช่น การบำบัดด้วยภูมิคุ้มกัน (immunotherapy) และยีนบำบัด (gene therapy)

____________________

อ่านบทรีวิวหนังสือ https://bit.ly/3MDfJRS