หนังสือ 'บนทางสู่อารยะ: สังคมวิทยาและประวัติศาสตร์ในทัศนะของนอร์เบิร์ต เอไลอัส' โดย ชาญ พนารัตน์ (ปกอ่อน)

ขนาด A5 (143 x 211 x 14 มม)

เข้าเล่มแบบปกอ่อนจำนวน 232 หน้า

ชื่อของ “นอร์เบิร์ต เอไลอัส” (Norbert Elias) หรือบ้างก็เรียกว่า “เอเลียส” ยังถูกพูดถึงน้อยในประเทศไทย ทั้งที่ความคิดของเขามีคุณประโยชน์ในการมองสังคมมนุษย์หลายประการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งวัฒนธรรมและอัตลักษณ์ที่เกี่ยวกับการใช้และควบคุมความรุนแรง ตัวแบบที่แก้ปัญหาทางสังคมวิทยาเรื่องมนุษย์ในโครงสร้างสังคม และแนวคิดสำหรับศึกษาพัฒนาการรัฐอันยาวนานกว่าสหัสวรรษ ฯลฯ

สาเหตุที่ชื่อของเอไลอัสถูกพูดถึงน้อย ส่วนหนึ่งเป็นเพราะโลกวิชาการด้านสังคมวิทยาและประวัติศาสตร์ที่ใช้ภาษาอังกฤษแทบจะไม่รู้จักผลงานของเอไลอัส จวบจนกระทั่งปลายคริสต์ทศวรรษ 1970 ที่มีการนำผลงานชิ้นสำคัญของเขาอย่าง The Civilizing Process มาแปลจากภาษาเยอรมันเป็นภาษาอังกฤษและตามมาด้วยผลงานชิ้นอื่นๆ งานเขียนของเอไลอัสค่อยๆ ได้รับการยอมรับว่าได้สร้างคุณูปการอย่างมีนัยสำคัญต่อวงวิชาการในโลกภาษาอังกฤษ เหตุผลนี้เองที่ทำให้ก่อนคริสต์ทศวรรษ 1980 นักวิชาการไทยจึงไม่ได้มีโอกาสเรียนหรืออ่านผลงานของเขาผ่านภาษาอังกฤษ

อย่างไรก็ตาม ล่วงมาจนถึงปี ค.ศ.2021 หรือกว่า 40 ปีนับจากที่มีการทยอยแปลผลงานของเอไลอัสออกเป็นภาษาอังกฤษ งานวิชาการภาษาไทยที่กล่าวถึงเอไลอัสก็ยังไม่เป็นที่แพร่หลายในประเทศไทยเท่าไรนัก ผลที่ตามมาก็คือ วงวิชาการด้านสังคมวิทยาและประวัติศาสตร์ในไทยยังไม่ได้ใช้ประโยชน์จากความคิดของเอไลอัสในการทำวิจัยหรือต่อยอดในทางทฤษฎีมากเท่าที่ควร ทั้งๆ ที่ความคิดของเอไลอัสมีคุณประโยชน์มากต่อการศึกษาในประเด็นต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ประเด็นปัญหาสำคัญอย่างความเข้าใจต่อความรุนแรง ปัญหาแนวคิดที่มองพัฒนาการของความสัมพันธ์มนุษย์อย่างหยุดนิ่ง ตัวแบบของเอไลอัสเป็นประโยชน์อย่างมากที่จะช่วยสะท้อนประวัติศาสตร์ช่วงยาวของความสัมพันธ์เชิงอำนาจของมนุษย์ในมิติความรุนแรง อารมณ์ ชีวิตประจำวัน และภาพตัวตนตั้งแต่สังคมชนเผ่า นครรัฐ รัฐจารีต รัฐชาติ สังคมระหว่างประเทศ ฯลฯ

จากข้อจำกัดด้านความเข้าใจต่อทฤษฎีของเอไลอัส และความไม่แพร่หลายในการใช้ทฤษฎีของเขาในประเทศไทย ได้นำไปสู่จุดมุ่งหมายประการหนึ่งของหนังสือเล่มนี้ ในหนังสือเล่มนี้ผู้เขียนเน้นค้นคว้าศึกษาวิเคราะห์และสังเคราะห์ทฤษฎี ญาณวิทยา การปรับใช้ต่อยอด และจุดอ่อนต่างๆ ของทฤษฎีของเอไลอัส หนังสือเล่มนี้แนะนำให้ผู้อ่านเข้าใจเพิ่มเติมถึงมโนทัศน์ต่างๆ ของเอไลอัส ที่อาจเป็นที่รู้จักอยู่บ้าง เช่น ทฤษฎีกระบวนการสู่ความศิวิไลซ์ และ ฮาบิตัส (Habitus) ตลอดจนแนะนำมโนทัศน์อื่นๆ ของเอไลอัสที่อาจยังไม่เป็นที่แพร่หลายมากนักอย่างเช่น แนวคิดความสัมพันธ์เชิงพึ่งพิงต่อรอง แนวคิดพวกมีหลักปักฐานและคนนอก และแนวคิดในการศึกษาการใช้เวลาว่างและกีฬา

นอกจากนี้ หนังสือเล่มนี้ได้พยายามรวบรวมมโนทัศน์สำคัญของเอไลอัสไว้ให้หลากหลายครอบคลุม เพื่อที่จะชี้ถึงความสัมพันธ์ของมโนทัศน์หลักและมโนทัศน์ย่อยต่างๆ โดยละเอียดเพียงพอจนน่าจะเป็นประโยชน์ต่อผู้อ่านสำหรับนำไปทดสอบสมมติฐานเพื่อทดลองมองและ/หรือปรับใช้ในงานวิจัยของผู้อ่านได้อย่างรอบด้านเท่าที่ผู้เขียนจะพอนำเสนอไว้ได้

เพื่อให้หนังสือเล่มนี้เป็นเครื่องนำทางหนึ่งให้แก่นัก(เรียน)สังคมวิทยาและประวัติศาสตร์ หนังสือเล่มนี้จึงพยายามชี้ถึงการประกอบสร้างทฤษฎีขึ้นมาของเอไลอัสผ่านความเชื่อมโยงกันระหว่างข้อมูลเชิงประจักษ์ แนวคิดทฤษฎี และญาณวิทยา ตลอดจนพยายามชี้ถึงกระบวนการในการรื้อและประกอบใหม่ของทฤษฎีสังคมวิทยาของเอไลอัสโดยนักวิชาการรุ่นหลัง เพื่อนำทฤษฎีของเอไลอัสมาประกอบบนบริบทใหม่โดยนักวิชาการรุ่นหลังอย่างวิพากษ์และต่อยอดจนสามารถใช้ทฤษฎีที่ปรับใหม่มาจับความสัมพันธ์ทางสังคมที่ต้องการศึกษาได้อย่างรอบด้าน ยิ่งไปกว่านั้น เพื่อให้การปรับใช้แนวคิดของเอไลอัสมีความแพร่หลาย สะดวก และง่ายต่อความเข้าใจได้ชัดเจนขึ้น ตลอดจนกระตุ้นให้เกิดความคิดและค้นคว้าต่อไป ผู้เขียนจึงได้ยกตัวอย่างจากผลงานต้นฉบับของเอไลอัส และจากงานวิจัยที่ต่อยอดการศึกษาของเอไลอัสทั้งที่เขียนโดยนักวิชาการนานาชาติ และจากประสบการณ์การวิจัยของผู้เขียนเองอีกด้วย

ชาญ พนารัตน์

ภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา

คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่