หนังสือ 'ยุคสมัยและกษัตริย์อย่างใหม่ ในพระราชพิธีสิบสองเดือน' บรรณาธิการโดย คงสัจจา สุวรรณเพ็ชร

พระราชพิธีสิบสองเดือน เป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ขณะนั้นอายุ 35 ปี) แรกเริ่มเป็นข้อเขียนประเดิมให้กับวารสาร วชิรญาณ โดยพิมพ์เป็นตอนๆ ต่อเนื่องกัน 69 ตอน ตั้งแต่วันที่ 28 ตุลาคม พ.ศ. 2431 ถึง 6 เมษายน พ.ศ. 2433 รวมเวลาเกือบ 18 เดือน เริ่มจากคำนำของความเรียงชุดนี้ในตอนกลางเดือน 11 ตามปฏิทินจันทรคติ (ปลายเดือนตุลาคม) จากนั้นจึงเริ่มที่พระราชพิธีในเดือน 12 คือ พระราชพิธีจองเปรียงในเดือนพฤศจิกายน ไล่เรียงไปตามลำดับ แม้ว่าท้ายที่สุดจะไม่ครบ 12 เดือนเพราะขาดพิธีเดือน 11 ไป แต่ไม่ใช่มีแค่ 12 พิธีเพราะแทบทุกเดือนมีพิธีใหญ่น้อยมากกว่าหนึ่ง พระราชพิธีสิบสองเดือน ได้รับการรวมเล่มพิมพ์เป็นครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2454 (ปีถัดจากสวรรคต) และตีพิมพ์ซ้ำต่อมาอีกหลายครั้ง...

 

มักเข้าใจกันว่า พระราชพิธีสิบสองเดือน เป็นตำราหรือคู่มือของการประกอบพระราชพิธีและธรรมเนียมต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งเป็นความเข้าใจที่คลาดเคลื่อน...

 

บทความนี้เสนอว่า พระราชพิธีสิบสองเดือน แสดงให้เห็นสำนึกแบบใหม่ถึงความต่างของยุคปัจจุบันจากยุคก่อนหน้า ตระหนักว่าปัจจุบันเป็นยุคสมัยใหม่ สำนึกใหม่เช่นนี้เกี่ยวพันกันอย่างแยกไม่ออกกับการเปลี่ยนแปลงของความคิดสำคัญๆ ที่เกิดใหม่ในกระบวนการเดียวกัน ได้แก่ ความเป็นเหตุเป็นผลและเหตุผลนิยม (rationalism) แบบพุทธของไทย ซึ่งนำไปสู่มโนทัศน์ (concept) เกี่ยวกับกษัตริย์และพระราชพิธีอย่างใหม่ด้วย สำนึกแบบใหม่เหล่านี้สะท้อนออกมาในรูปแบบการเขียน การบรรยาย และโดยเฉพาะอย่างยิ่งในตัวบทส่วนที่เป็นข้อวิพากษ์วิจารณ์ ประชดเหน็บแนม โต้แย้ง ฯลฯ ซึ่งมักถูกมองข้าม...

 

พระราชพิธีสิบสองเดือน ลดความศักดิ์สิทธิ์ของพระราชพิธีและของตัวงานประพันธ์ (คือไม่ใช่ “คัมภีร์” อีกต่อไป) ไม่ได้ช่วยเสริมหรือสะท้อนบุญวิเศษของผู้ประพันธ์หรือสร้างบุญให้แก่ผู้อ่านหรือฟังแต่อย่างใด แต่เป็นแหล่งความรู้ทางโลกย์ที่สาธารณชนในบรรณพิภพเสพได้ รู้ได้ แม้จะเป็นความรู้เกี่ยวกับพระราชพิธีและกษัตริย์ก็เถอะ

 

พระราชพิธีสิบสองเดือน ที่ไม่ศักดิ์สิทธิ์แต่เป็นเหล่งความรู้ของสาธารณชนเช่นนี้สะท้อนความเปลี่ยนแปลงที่กำลังเกิดขึ้นกับสถานะกษัตริย์แบบจักรภพ (cosmic monarchy) กล่าวคือกลายเป็นกษัตริย์สาธารณะ (public monarchy) 

 

พระราชพิธีจึงมิใช่พิธีกรรมเพื่อสื่อเชื่อมกับพลังจักรวาลอันศักดิ์สิทธิ์มากเท่ากับเพื่อสื่อกับสาธารณชนในสังคม ภาษาจึงเปลี่ยนจากภาษาที่วิจิตรเพื่อการบูชามาเป็นภาษาที่เกือบเหมือนภาษาพูด ซึ่งสอดคล้องกับการปรากฏและเติบโตขึ้นของปริมณฑลสาธารณะ (public sphere) ในช่วงเดียวกัน

 

บางส่วนจาก บทความ 'ยุคสมัยอย่างใหม่และกษัตริย์อย่างใหม่ใน พระราชพิธีสิบสองเดือน' 

ของธงชัย วินิจจะกูล